De middernachtzon is een natuurlijk fenomeen waarbij de zon om middernacht boven de horizon staat, en dus ook gedurende de rest van de dag en nacht. Dit fenomeen komt jaarlijks voor gedurende een bepaalde periode in gebieden rond en vooral ten noorden van de noordpoolcirkel. Ook ten zuiden van de zuidpoolcirkel kan men de middernachtzon zien, maar dan in de periode dat de zon nabij de noordpoolcirkel niet meer boven de horizon verschijnt.
Verklaring: Seizoenen
De Aarde draait een baan om de Zon in precies 1 jaar tijd. Doordat de as van de Aarde een hoek van 23,5°C maakt t.o.v. het vlak dat door die baan wordt gemaakt krijgen we de gekende seizoenen, met het lengen en korten van de dagen. Het noordelijk halfrond vangt zodoende meer zonlicht in de zomer, en minder zonlicht in de winter.
Een schets van de baan die de Aarde jaarlijks om de Zon aflegt:
Situatie hartje zomer: Er vallen constant directe zonnestralen op de noordpool. Dit noemen we de pooldag.
Situatie hartje winter: Er vallen geen directe zonnestralen op de noordpool. Dit noemen we de poolnacht.
Animatie vanuit het standpunt van de zon bekeken:
Waar kan je de middernachtzon beleven?
In principe is de poolcirkel de lijn die het gebied markeert waar de zon exact 1 keer per jaar niet onder de horizon verdwijnt. Dit geldt echter voor plaatsen op zeeniveau. Heel wat plaatsen bevinden zich een stuk hoger, waardoor je ook op de poolcirkel op vele locaties meerdere dagen van de middernachtzon kan genieten.
De periode waarin de zon boven de horizon te zien is wordt bovendien verlengd door een fenomeen dat we refractie noemen.
Zo kan je ter hoogte van de poolcirkel in Rovaniemi uiteindelijk zelfs gedurende een volle maand de middernachtzon bewonderen, afhankelijk van waar je precies bent. En uiteraard ook afhankelijk van de weersomstandigheden.
Over het algemeen geldt hoe noordelijker je reist, hoe langer je kans maakt om de middernachtzon te zien.
Vanaf wanneer?
Na de lente-equinox, waarop dag en nacht even lang duren, gaan de dagen ten noorden van de noordpoolcirkel snel lengen. Uiteindelijk wordt de nacht verdreven en blijft het dus 24uur licht.
In Spitsbergen gebeurt dat eigenlijk al eerder, vanwege de zeer noordelijke ligging en de baan die de zon daar beschrijft. Het wordt daar vanaf begin maart niet meer volledig donker, maar pas vanaf 18 april zal de zon 24 op 24u boven de horizon blijven. Wie er bijvoorbeeld rond 21 maart (equinox, 1 maand voor de middernachtzon) nog denkt kans te maken op noorderlicht zal bedrogen uitkomen. Het blijft dan reeds te licht voor noorderlicht.
Regio poolcirkel is dat vanaf ongeveer 20 april het geval. Vanaf ongeveer half augustus wordt het daar weer voldoende donker om kans te maken op het noorderlicht.
Enkele bekende plaatsen en de periode waarin daar de middernachtzon kan worden gezien:
- Rovaniemi, Lapland-Finland: 6 juni tot 6 juli
- Lofoten, Noorwegen: 23 mei tot 18 juli
- Tromso, Noorwegen: 17 mei tot 26 juli
- Noordkaap, Noorwegen: 11 mei tot 2augustus
- Longyearbyen, Spitsbergen: 18 april tot 25 augustus
Via deze website kan je de duur van de periode met middernachtzon voor andere locaties opvragen.
Groeiseizoen
Het groeiseizoen duurt in het noorden veel korter dan bij ons op gematigde breedtegraad. Maar het spreekt voor zich dat plantjes en bladgroen veel sneller groeien wanneer het 24 op 24u licht is. Zo is het perfect mogelijk om in Lapland bijvoorbeeld aardbeien en aardappelen te kweken. Zelfs tomaten zijn mogeijk, maar er is altijd wel een kansje op nachtvorst waardoor een geslaagde tomatenoogst niet elk jaar gegarandeerd is. Dankzij de opwarming van het klimaat komt nachtvorst onder de middernachtzon steeds minder vaak voor.
Ook is aangetoond dat bomen veel sneller groeien dan in regio's zonder middernachtzon. Daarmee wordt de schade uit de winter uiteindelijk weer ingehaald.
Niet alleen bomen en planten profiteren van de middernachtzon, ook dieren hebben er baat bij. Zo zijn er heel wat vissoorten die zich gedurende de periode met middernachtzon 24 uur per dag voeden.
Ook heel wat zoogdieren profiteren van het feit dat het niet donker wordt. Rendieren voeden zich bijvoorbeeld enkel wanneer het licht is, en kunnen tijdens de zomermaanden alzo voldoende vet en andere reserves opslaan om de lange winters door te komen.
Ook insecten doen het goed dankzij de middernachtzon. In deze tijd koelt de bodem en het oppervlaktewater immers niet sterk af waardoor ze zich bijvoorbeeld makkelijker kunnen voortplanten.
En als het goed gaat met de insecten gaat het uiteraard ook goed met de vogels. Heel wat soorten leggen zelfs meer eieren dan op meer zuidelijke breedtegraden het geval is, simpelweg omdat er meer voedsel aanwezig is om de jongen groot te brengen.
Gemak en ongemak
Bij ons leeft de perceptie dat het vooral moeilijk is om om te gaan met de donkere dagen rond de poolnacht. Maar in feite zorgt de pooldag bij heel wat mensen voor meer ongemak. Vele Noord-Scandinaven ondervinden immers slaapproblemen wanneer het 24u per dag licht blijft. Onze hersenen ontvangen dan immers signalen die je 'verscherpen' en makkelijk voor teveel onrust zorgen om goed te kunnen slapen.
Het is dus wel belangrijk om je slaapkamer voldoende te verduisteren, zodat je niet merkt dat het buiten zonnig (of licht) is.
Uiteraard is deze periode ook wel de klus-periode bij uitstek. Je kan als local 's avonds lekker lang doorwerken buiten. Het vele zonlicht zorgt bovendien voor extra energie. In Finland wordt vaak gezegd dat je het maximum uit de middernachtzon moet trachten te halen.
Ook mensen laden tijdens de lange zomerdagen hun batterijen om de volgende winter te kunnen trotseren.
Mythologie
Volgens een oud maar populair geloof zou een jong meisje haar toekomstige man in haar dromen zien verschijnen wanneer ze tijdens de langste nacht van het jaar 7 bloemen onder haar kussen legt...
Inspiratie
Het fenomeen de middernachtzon heeft talrijke kunstenaars geïnspireerd voor mooie en bijzondere werkjes rond dit thema.
Misschien kan u zich ook laten inspireren tot bijzondere ervaringen in het Pure Noorden?...
Ruben Weytjens
